Lenfödem Nedir? Lenfödem Belirtileri, Lenfödem Tipleri, Lenfödem Evreleri ve Güncel Tedavi Yaklaşımları

Lenfödem Nedir? Lenfödem Belirtileri, Lenfödem Tipleri, Evreleri ve Güncel Tedavi Yaklaşımları

Lenfödem; lenfatik sistemin yapısal veya fonksiyonel bozukluğu sonucu, lenf sıvısının dokularda birikmesiyle ortaya çıkan, kronik ve ilerleyici bir ödem hastalığıdır. En sık kol ve bacaklarda görülmekle birlikte; yüz, boyun, gövde ve genital bölgede de gelişebilir. Erken tanı ve uygun tedavi uygulanmadığında ciddi fonksiyonel ve enfeksiyöz komplikasyonlara yol açabilir.

Lenfödem Nasıl Gelişir?

Kan kapillerlerinde devamlı olarak dokular arasına geçen proteinlerin hemen tamama yakını lenfatikler aracılığı ile venöz sisteme geri taşınmaktadır. Lenfatik sistem olmadığında (lenf düğümlerinin çıkarılması), işlevi bozuk olduğunda (lenf damarlarının hasarlanması) veya lenf akımının tıkanması sonucunda lenfatik staz / göllenme oluşur ve proteinden zengin lenf sıvısı dokuda birikmeye başlar ve lenfödem gelişir. 

Dokuda proteinin birikmeye başlaması dokuya daha fazla sıvı geçişine ve lenfödemin belirtilerinin oluşmasına yol açar. Sorun sadece sıvının birikimi değildir. Kronik sıvı birikimine zamanla enflamatuvar bir cevap gelişir. Ayrıca yavaşlayan lenfatik akım lipogenezi, yağ birikimini, fibrosit aktivasyonunu ve bağ dokusunun aşırı gelişimini uyarır. Fibrozis ilerledikçe cilt altı doku kalınlaşır ve yağ dokusu hipertrofiye olur. Başlangıçta sadece proteinden zengin sıvı birikimi nedeni ile basınca iz bırakan (godet) ödem vardır. Ancak fibrozisin gelişmesi ile artık sert bir doku halini alan ekstremitede godet oluşmaz.

Lenfödem Tipleri Nelerdir?

Lenfödem; doğuştan olabileceği gibi sonradan da ortaya çıkabilir. Lenfödem, oluş nedenine göre iki ana gruba ayrılır:

1️⃣   Primer (Birincil) Lenfödem

Lenfatik sistemin doğuştan yetersizliği veya anomalileri sonucu gelişir.

• Konjenital lenfödem: Doğumda veya ilk iki yıl içinde

• Lenfödem praecox: Ergenlik–35 yaş arası

• Lenfödem tarda: 35 yaş sonrası

Genellikle alt ekstremitelerde görülür ve zamanla ilerler.

2️⃣   Sekonder (İkincil) Lenfödem

Lenfatik sistemin sonradan hasar görmesiyle gelişir ve en sık görülen lenfödem tipidir.

Başlıca nedenler:

• Kanser cerrahileri (lenf nodu diseksiyonu)

• Radyoterapi

• Enfeksiyonlar (selülit, filaryazis)

• Travma ve yanıklar

• Kronik venöz yetmezlik

• Obezite

Parmak aralarındaki mantar enfeksiyonları veya sellülit gibi tekrarlayan enfeksiyonlar lenfödem gelişiminde önemli rol oynamaktadır.

Lenfödem Evreleri Nelerdir?

Uluslararası Lenfoloji Derneği, klinik olarak Lenfödemi sınıflandırmıştır.

Evre - I Lenfödem

Evre - IV Lenfödem

Evre 0 (Latent Evre): Belirgin şişme yoktur, aylarca ya da yıllarca

ödem olmayabilir.

Evre I: Bacağın yüksekte tutulması (elevasyon) ile düzelen, üzerine parmakla basınca çukurlaşan (Godet bırakan) ödem vardır.

Evre II: Elevasyon ile bacaktaki ödem azalmaz (nadiren azalabilir). Cilt altında kalınlaşma vardır ve parmak basmakla çukurlaşma olabilir / olmayabilir.

Evre III: İleri düzeyde şişlik vardır. Bacak elevasyonundan etkilenmez. Şişlik kalıcıdır ve parmak basmakla çukurlaşma olmaz.

Lenfödem Belirtileri Nelerdir? Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Lenfödem belirtileri, lenfatik hasardan aylar hatta yıllar sonra ortaya çıkabilir. Hastaların çoğunda ödem dışında tekrarlayan enfeksiyon atakları ile ödemin daha da artması söz konusudur. Sellülit ve lenfanjit atakları olur. Deride hiperkeratoz, papillomatozis gelişir ve akan yaralar oluşabilir. Nadiren kronik lenfödemde lenfanjiosarkom, Kaposi sarkomu ve lenfoma gibi malign tümörler gelişebilir.

En sık belirtiler:

• Kol veya bacakta şişlik

• Ağırlık ve gerginlik hissi

• Hareket kısıtlılığı

• Deride kalınlaşma

• Ciltte kuruluk ve enfeksiyon eğilimi

• Tekrarlayan sellülit atakları: Normal bir kişiye oranla lenfödemi bulunan bir hastada sellülit oluşma riski oldukça fazladır.

Erken dönemde ağrı hafifken, ilerleyen evrelerde fonksiyon kaybı belirginleşir.

Lenfödem Kimlerde Oluşur?

Lenfödem riskini artıran nedenler:

• Meme, jinekolojik ve ürolojik kanser cerrahisi geçirenler

• Radyoterapi alan hastalar

• Obezite

• Sık enfeksiyon geçirenler

• Uzun süre hareketsiz kalanlar

• Ailesinde lenfödem öyküsü bulunanlar

Lenfödem Tanısı Nasıl Konulur?

Lenfödem tanısı öncelikle klinik değerlendirmeye dayanır.

Tanı sürecinde:

• Ayrıntılı hasta öyküsü

• Fizik muayene

• Stemmer bulgusu (pozitif olması lenfödem lehinedir)

Stemmer bulgusu, lenfödemin klinik tanısında kullanılan önemli bir fizik muayene bulgusudur. Ayak parmaklarının ya da el parmaklarının tabanındaki derinin iki parmak arasında kaldırılmaya çalışılmasıyla değerlendirilir. Derinin kaldırılamaması veya zor kaldırılması Stemmer bulgusunun pozitif olduğunu gösterir ve bu durum lenfatik drenaj bozukluğunu, yani lenfödem varlığını destekler. Stemmer bulgusunun negatif olması lenfödemi tamamen dışlamaz; ancak pozitifliği özellikle ileri evre lenfödem için oldukça özgüldür.

Gerekli durumlarda; Lenfosintigrafi, Ultrasonografi, Manyetik rezonans (MR) kullanılarak tanı desteklenir ve ayırıcı tanı yapılır.

Lenfödem Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Lenfödem doğru yaklaşımlarla kontrol altına alınabilir.

Konservatif Tedavi:

Kompleks Dekonjestif Terapi (KDT):

• Manuel lenfatik drenaj

• Çok katlı bandajlama

• Medikal bası giysileri

• Cilt bakımı ve enfeksiyon önleme

• Egzersiz

Destekleyici Tedaviler:

• Pnömatik kompresyon cihazları

• Kilo kontrolü

• Düşük etkili egzersiz programları

Cerrahi Tedavi Seçenekleri:

Uygun hastalarda:

• Lenfovenöz anastomoz

• Vaskülarize lenf nodu transferi

• Volüm azaltıcı (Debulking) cerrahi girişimler

  
  

Sonuç ve Öneriler

Lenfödem; erken tanı ve düzenli tedavi ile ilerlemesi yavaşlatılabilen kronik bir hastalıktır. Tedavide amaç; ödemi azaltmak, enfeksiyonları önlemek, fonksiyonelliği artırmak ve hastanın yaşam kalitesini yükseltmektir. Multidisipliner yaklaşım, hasta eğitimi ve düzenli takip; lenfödem yönetiminin temel taşlarıdır.

🔑 Öneriler:

• Erken dönemde uzmana başvurun

• Bası giysilerini düzenli kullanın

• Cilt bakımını ihmal etmeyin

• Enfeksiyon belirtilerinde gecikmeden tedavi alın

• Düzenli egzersiz yapın

• Uzun süre hareketsiz kalmaktan kaçının

Lenfödem Hastaları için öneriler www.gokcesirin.com

‘Her cerrahi veya girişimsel işlemde sonuçlar kişiden kişiye değişiklik gösterebilir, İşlem öncesinde hekiminizden detaylı görüş almanız önerilir.’

Kaynaklar:

1.     Vaillant L, Gironet N. Complications infectieuses des lymphoedèmes [Infectious complications of lymphedema]. Rev Med Interne. 2002 Jun;23 Suppl 3:403s-407s. French. doi: 10.1016/s0248-8663(02)80383-6. PMID: 12162204.

2.     Bernas M, Thiadens SRJ, Smoot B, Armer JM, Stewart P, Granzow J. Lymphedema following cancer therapy: overview and options. Clin Exp Metastasis. 2018 Aug;35(5-6):547-551. doi: 10.1007/s10585-018-9899-5. Epub 2018 May 17. PMID: 29774452.

3.     Koca TT, Aktaş G, Kurtgil ME. Prevelance of upper extremity lymphedema and risk factors in patients with mastectomy: Single-center, observational, cross-sectional study. Turk J Obstet Gynecol. 2020 Sep;17(3):215-224. doi: 10.4274/tjod.galenos.2020.33734. Epub 2020 Oct 2. PMID: 33072427; PMCID: PMC7538822.

4.  Warren AG, Brorson H, Borud LJ, Slavin SA. Lymphedema: a comprehensive review. Ann Plast Surg. 2007 Oct;59(4):464-72. doi: 10.1097/01.sap.0000257149.42922.7e. PMID: 17901744.

5.  Rhodes CA, Brandt C, Keller M. Physiotherapy practice in lymphoedema in South Africa: A survey. S Afr J Physiother. 2023 Oct 27;79(1):1907. doi: 10.4102/sajp.v79i1.1907. PMID: 37928646; PMCID: PMC10623631.

6.     Yao M, Peng P, Ding X, Sun Q, Chen L. Comparison of Intermittent Pneumatic Compression Pump as Adjunct to Decongestive Lymphatic Therapy against Decongestive Therapy Alone for Upper Limb Lymphedema after Breast Cancer Surgery: A Systematic Review and Meta-Analysis. Breast Care (Basel). 2024 Jun;19(3):155-164. doi: 10.1159/000538940. Epub 2024 Apr 22. PMID: 38894955; PMCID: PMC11182636.

7.  Szuba A, Achalu R, Rockson SG. Decongestive lymphatic therapy for patients with breast carcinoma-associated lymphedema. A randomized, prospective study of a role for adjunctive intermittent pneumatic compression. Cancer. 2002 Dec 1;95(11):2260-7. doi: 10.1002/cncr.10976. PMID: 12436430.

8.  Szolnoky G, Lakatos B, Keskeny T, Varga E, Varga M, Dobozy A, Kemény L. Intermittent pneumatic compression acts synergistically with manual lymphatic drainage in complex decongestive physiotherapy for breast cancer treatment-related lymphedema. Lymphology. 2009 Dec;42(4):188-94. PMID: 20218087.

9.  Haghighat S, Lotfi-Tokaldany M, Yunesian M, Akbari ME, Nazemi F, Weiss J. Comparing two treatment methods for post mastectomy lymphedema: complex decongestive therapy alone and in combination with intermittent pneumatic compression. Lymphology. 2010 Mar;43(1):25-33. PMID: 20552817.

10.  Hayashi A, Hayashi N, Yoshimatsu H, Yamamoto T. Effective and efficient lymphaticovenular anastomosis using preoperative ultrasound detection technique of lymphatic vessels in lower extremity lymphedema. J Surg Oncol. 2018 Feb;117(2):290-298. doi: 10.1002/jso.24812. Epub 2017 Oct 23. PMID: 29058780.

11.  Onoda S, Satake T, Kinoshita M. Relationship Between Lymphaticovenular Anastomosis Outcomes and the Number and Types of Anastomoses. J Surg Res. 2022 Jan;269:103-109. doi: 10.1016/j.jss.2021.08.012. Epub 2021 Sep 20. PMID: 34547586.

12.  Gaxiola-García MA, Escandón JM, Manrique OJ, Skinner KA, Kushida-Contreras BH. Surgical Treatment for Primary Lymphedema: A Systematic Review of the Literature. Arch Plast Surg. 2024 Apr 8;51(2):212-233. doi: 10.1055/a-2253-9859. PMID: 38596145; PMCID: PMC11001464.

13.  Senger JB, Kadle RL, Skoracki RJ. Current Concepts in the Management of Primary Lymphedema. Medicina (Kaunas). 2023 May 6;59(5):894. doi: 10.3390/medicina59050894. PMID: 37241126; PMCID: PMC10222882.

14.  Gentili F, Mazzei FG, Monteleone I, Gabriele G, Nigri A, Zerini F, Aboud MG, Mazzei MA, Gennaro P. Comparison of indocyanine green fluorescence lymphangiography and magnetic resonance lymphangiography to investigate lymphedema of the extremities. Ann Ital Chir. 2021;92:452-459. PMID: 34524114.